Bir hakkın korunmasına ihtiyaç duyulması, o hakkın ihlali durumunda söz konusu olmamaktadır. Yüzyıllardır sahip olunan hak kavramının korunması ya tedbir niteliğinde ya da çözüm niteliğinde gündeme gelmektedir. Fotoğrafa ilişkin haklar ele alındığında hak ihlalini iki zeminde değerlendirebiliriz. Birincisi, fotoğraf eseri sahibi ile eser sahibinin hakkını ihlal eden arasında bir sözleşme bulunması halindedir. Bu durumda fotoğrafa ilişkin hakların sözleşmeye aykırı kullanımı gündeme gelmektedir. Sözleşmeye aykırılık durumunda fotoğraf eseri sahibi sözleşmeye aykırılık nedeni ile ortaya çıkan zararı tazmin edebileceği gibi sözleşmeyi feshederek verdiği hakları geri isteyebilecektir. İkinci durumda ise; taraflar arasında bir sözleşme bulunmamaktadır ve eser sahibinin fotoğrafa ilişkin hakları ihlal edilmektedir. Bu durumda ise haksız fiile ilişkin hükümler gündeme gelecektir. Sözleşmeye aykırılık durumunda fotoğraf eserine ilişkin hakların korunması için zamanaşımı süresi 10 yıl iken arada sözleşmenin bulunmadığı ve dolayısıyla haksız fiile ilişkin koruma gündeme geldiğinde ise haksız fiil neticesinde meydana gelen zarar ve fiilin öğrenilmesinden itibaren 2 yıl ve her halde 10 yıllık zamanaşımı söz konusu olacaktır.
HAKLARI KORURKEN AÇILACAK DAVALAR
1) TESPİT DAVASI
Fotoğraf eseri sahibi, bir eylemin kendi haklarına ihlal edip etmediğinin veya fotoğrafın kendisine ait olduğunun tespiti için mahkemeye başvurabilir.
2) SALDIRININ DURDURULMASI DAVASI (TECAVÜZÜN REF’İ)
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) madde 66/1’de mali ve manevi hakları ihlal edilen fotoğraf eseri sahibinin, devam eden saldırının durdurulmasını veya etkilerinin ortan kaldırılmasını mahkemeden talep edebileceği hükmüne yer verilmiştir. Bu dava ile fotoğraf eseri sahibine tazminat davası açmadan önce eserine karşı başlamış saldırıyı durdurabilme imkanı tanınmıştır. Bu dava, tecavüz eyleminde bulunanın kusuru olmasa dahi açılabilecektir. Yargılamanın uzun zaman alabileceği göz önünde bulundurularak, FSEK madde 64/4 ile herhangi olası bir hak kaybına karşı, saldırının durdurulması için mahkemeye lüzumlu gördüğü halde tedbir uygulama hakkı verilmiştir.
A) Manevi Haklar Açısından
FSEK madde 67 de ise; manevi haklar olan, eseri kamuya sunma, adın belirtilmesi ve eserde değişiklik yapılmasını yasaklama haklarına tecavüz edilmesi halinde açılacak Tecavüzün Ref’i davası düzenlenmiştir. Fotoğraf eseri sahibinin ismi, usulüne uygun bir şekilde belirtilmediği takdirde, fotoğraf eseri sahibi, fotoğrafın çoğaltılmış kopyaları üzerinde isminin görülmesini ve bu doğrultuda verilen mahkeme kararının üç gazeteye kadar ilan edilmesini masrafı tecavüz edene yüklenmek üzere mahkemeden isteyebilecektir. Fotoğraf sahibinin izni alınmaksızın, fotoğrafta değişiklik yapılması, fotoğraf sahibinin manevi haklarına tecavüz anlamına gelmektedir. Bu halde fotoğraf sahibi, yapılan bu değişikliğin kendisi tarafından yapılmadığının duyusunun yapılmasını, çoğaltılmış fotoğraflardaki adının kaldırılmasını veya değiştirilmesini talep edebilecektir.
B) Maddi Haklar Açısından
Fotoğraf sahipliğinden doğan mali hakların ihlali halinde eser sahibinin haklarının tazmin edilmesi de Tecavüzün Ref’i kapsamındadır. Mali haklara bir tecavüz olması durumunda, sadece bu tecavüzün durdurulmasının, fotoğraf sahibini tatmin edeceği düşünülemez. İhlal nedeni ile mahrum kalınan mali menfaatin tazmini de gerekmektedir. Bu kapsamda da zarar ve kusur koşulu aranmayacaktır.
Fotoğraf eserinin izinsiz veya izin verilen sayıdan fazla kopyalanması ya da iznin amacını aşan şekillerde kullanılması gibi fotoğraf eseri sahibinin mali haklarına tecavüz edilmesi durumunda, eğer fotoğraf sahibi ile ihlalde bulunan kimse arasında bir sözleşme varsa bu sözleşmede belirtilen bedelin üç kat fazlasını fotoğraf sahibinin isteme hakkı vardır. Bunun yanında fotoğraf sahibi çoğaltmaya yarayan negatiflerin ve diaların imha edilmesini, maliyet masrafını aşmamak koşulu ile kopyaların bedel karşılığında kendisine verilmesini talep edebilecektir. Ayrıca fotoğraf sahibi bu hakların yanında uğradığı başkaca bir zarar da var ise bunu da ihlal eden kişiden talep edebilecektir. Burada önemle üzerinde durulması gereken konu; ihlalde bulunan kimsenin üç katı telif tazminatı ödemesi halinde ihlal ettiği mali hakları artık yasal olarak kullanıp kullanamayacağı konusudur. Yargıtay’ın görüşü ihlal konusu mali hakların ve bu mali hakların kullanılmasına ilişkin manevi hakların, telif tazminatı ödendikten sonra ileriye etkili olarak ihlal eden tarafından kullanabileceği yönündedir. Ancak bu konu doktrinde tartışmalıdır. Ceza niteliğinde olan bir ödemenin, hukuka aykırı bir eylemi hukuka uygun hale getirmesi eleştirilmektedir.
3) SALDIRININ ÖNLENMESİ DAVASI (TECAVÜZÜN MEN’İ)
Fotoğraf sahipliğinden kaynaklanan mali veya manevi haklara karşı bir tecavüz olması riskini engellemek amacıyla Tecavüzün Men’i davası açılabilir. Bu davada tecavüz edenin kusurunun olması veya fotoğraf sahibinin zarara uğramış olması gerekmez.
4) KAZANCIN İADESİ DAVASI
Eser sahipliğinden doğan hakları ihlal edilen fotoğraf sahibi maddi ve manevi tazminat istemine ek olarak tecavüz eyleminde bulunan kişiden, fotoğraftan elde ettiği kazancın kendisine verilmesini isteyebilir. Kazancın iadesi isteminde de hukuka aykırı eylemi gerçekleştirenin kusuru veya fotoğraf sahibinin zararı aranmayacaktır. Ancak, tecavüzde bulunan kişinin bu ihlal yolu ile kazanç elde ettiğinin ispat edilmesi gerekmektedir. Buradaki borç ilişkisi vekâletsiz iş görmeden kaynaklanmaktadır. Her ne kadar kazancın iadesi davası, maddi tazminat ile birlikte istenebilse de kazancın iadesi fotoğraf sahibinin maddi zararını ve kazanç kaybını karşıladığı noktada mahkeme maddi tazminata hükmetmeyecektir.
5) TAZMİNAT DAVALARI
Fotoğraf sahibinin haklarının ihlal edilmesi nedeniyle uğradığı zararı, tecavüz eyleminde bulunan kişi, tazmin etmelidir. İhlalde bulunan kişi, fiili bir hareketi ile tecavüz eyleminden sorumluğu olduğu gibi ihmali nedeni ile ortaya çıkın ihlalden de sorumludur. Tazminat isteminde bulunabilmek için ihlalde bulunanın kusuru ve fotoğraf sahibinin zararı olması gerekmektedir.
A) Manevi Hakların İhlali
Fotoğraf sahibinin manevi haklarının ihlal edilmesi durumunda, fotoğraf sahibi hem maddi hem de manevi zararının tazminin edilmesi talep edebilecektir. Fotoğraf sahibinin manevi hakları, Eseri Kamuya Sunma, Eser Sahibinin İsminin Belirtilmesi, Eserde Değişiklik Yapılmasını Engelleme haklarıdır.
aa) Maddi Zararın Tazmini
Fotoğraf sahibinin manevi haklarının ihlali halinde, fotoğraf sahibi manevi zararın yanı sıra maddi zarara da uğrayabilir. Her ne kadar FSEK’ e göre manevi hakların ihlali durumunda maddi tazminat istenebileceği belirtilmemişse de Borçlar Kanunu madde 49 veya madde 112 gereği maddi zararın tazmini talep edilebilecektir.
bb) Manevi Zararın Tazmini
Fotoğraf sahipliğinden doğan manevi hakların ihlali halinde, fotoğraf eseri sahibi duyduğu elem ve keder için manevi tazminat isteyebilecektir. Fotoğraftaki ismin değiştirilmesi, dijital ortamda fotoğrafın manipüle edilmesi, fotoğraf sahibini rahatsız edecek bir afişte veya mecrada kullanılması gibi hallerde fotoğraf sahibinin malvarlığına zarar geldiği halde bu zarar tecavüz eyleminde bulunana tazmin ettirilir.
B) Mali Hakların İhlali
Fotoğraf sahibinin mali haklarının (İşleme Hakkı, Çoğaltma Hakkı, Yayma Hakkı, Temsil Hakkı, Kamuya İletim Hakkı, Fotoğrafın Satışından Pay Talep Etme Hakkı) ihlali halinde, fotoğraf sahibi maddi zarara uğrayabilir ve zararının tazminini talep edebilir. Mali hakların tazmin edilmesi için, hukuka aykırı fiili gerçekleştiren kişinin kusurlu olması gerekir.
aa) Manevi Zararın Tazmini
Mali hakların ihlali söz konusu olduğunda, çoğunlukla maddi tazminattan bahsedilir fakat nadir de olsa manevi hakkın ihlali de söz konusu olabilir. Mali haklarının ihlal edilmesi halinde manevi hakları zarar gören eser sahibinin haklarını tazmin edebilmesi için; eser sahipliğinden doğan mali haklarının ihlal edildiğini, eylemin hukuka aykırı olduğunu ve uğramış olduğu zararını kanıtlaması gerekmektedir.
bb) Maddi Zararın Tazmini
Fotoğraf eseri sahibinin mali haklarının ihlal edildiği durumda tazminat elde edebilmesi için, tecavüz eyleminde bulunanın kusurlu olduğunu ve kendi maddi zararını kanıtlaması gerekmektedir.
6) HÜKMÜN İLANI
FSEK madde 78 de yukarıda belirtilen davalar sonuçlandıktan sonra, fotoğraf eseri sahibinin gerçek durumu kamuya bildirebilmesi için hükmün ilanını isteme hakkı düzenlenmiştir. Bunun dışında FSEK madde 67 gereğince de fotoğraf sahibi adının belirtilmediği durumlarda açılan saldırının durdurulması davasında verilen hükmün en fazla 3 gazetede ilanını talep edilebilecektir.
Av. Deniz Bilge